Background Image

Beyle (in yidisher transkriptsye)

די פּאָעטעסע, זינגערין און מאָלערין בײלע שעכטער־גאָטעסמאַן ז''ל האָט אונדז איבערגעלאָזט אױף הפֿקר

 

זײַ געזונט, זײַ געזונט
צײַט צו גײן, מוז מען גײן...1
 

In a gor zeltenem tog iz avek a zeltener oytser fun der yidisher shprakh, muzik, literatur un kultur: dem 28stn november, ven es iz tsunoyfgefaln di tsveyte nakht khanike mit danktog (thanksgiving) un men hot dem dozikn tog afile gegebn a spetsyel nomen thanksgivuka (andere hobn im gerufn hanugiving), in aza zeltenem tog, vos kumt for noreyn mol in 79.000 yor, iz aroyf in di himlen Beyle Schaechter-Gottesmans z‘‘l neshome, bagleyt fun ire eygene lider, arumgeringlt fun mishpokhe un fraynt.

Beyle Schaechter-Gottesman iz geboyrn gevorn in Vin dem 7tn oygust 1920. In 1921 hot zikh di mishpokhe ibergetsoygn keyn Tshernevits oder kleyn-Vin, vi di Tshernevitser hobn gerufn zeyer shtot, vu Beyle iz oyfgehodevet gevorn mit Elyezer Shteynbargs alef-beys, in morgnroyt, shulfareyn un mit der kultur, vos iz geven in shtot tsi vos hot gastirt, vi lemoshl di vilner trupe un herts grosbard.

Tsu 16 yor iz zi gegangen keyn Vin tsu nemen moleray-klasn un geblibn in shtot biz a bisl nokhn ‚araynmarsh‘ fun di daytshn in 1938 – vi zi hot oft mol dertseylt, kedey tsu zen di reaktsyes fun di ortike mentshn.

Milkhome-tsayt iz zi geven in Tshernevitser Geto, un durkhgemakht mit ir mishpokhe a tsayt fun antloyfn. Di sovetn hobn ir avekgenumen dem tatn in 1940, im farshikt keyn sibir, fun vanen er hot zikh keyn mol nit umgekert, un dos iz geven a veytik a gants lebn.

Fun 1945 biz 1947 in Bukarest, nokh dem vider in Vin biz 1951, ven zi hot bavizn tsu kumen keyn Nyu-York un zikh bazetst in Bronks.

Beyle Schaechter-Gottesman hot shtudirt inem yidishn lerer-seminar un iz gevorn a lererin in di arbeter-ring-shuln un di sholem aleykhem folkshuln. In di 1960er hot zi mit ir mishpokhe, in eynem mit ir bruders mishpokhe (di Shekhters) un di Fishmans, oyfgeboyt a heym far yidishreders mit zeyere kinder arum der sholem aleykhem shul 21: di gegnt af Bainbridge Avenue hobn zey gerufn Bainbridgivke.

In der tsayt hot Beyle ongehoybn shraybn lider, zinglider, lyalkeshpiln – koydem far di kinder, zey zoln hobn vos tsu leyenen un zikh shpiln af yidish. Hot zi aroysgegebn di zhurnaln enge-benge mit verk fun di Bainbridgivke-kinder un kinder-zhurnal.

Shpeter, ven di kinder zenen shoyn oysgevaksn groyse, hot Beyle Schaechter-Gottesman mamshekh geven shraybn, zi hot zikh oykh gelernt mit di mumkhim fun ir tsayt (lemoshl Dan Miron) in kolombye-universitet (Columbia University) vegn yidisher literatur un poezye.

Khuts di kinderbikher khayiml un taybele (1956; me vart af a nayem aroyskum in 2014 mit a tsugob fun der mekhaberte lekoved ir zun itsele), mir forn (1963), mume blume di makhsheyfe (2000) un a notnbukh vi oykh a kompaktl fli mayn flishlang (1999, 2006) hot Schaechter-Gottesman aroysgegebn 6 bikher poezye, mit originele tseykhenungen ire: steshkes tsvishn moyern (1972), sharey(1980), lider(1995), perpl shlenglt zikh der veg(2002), der tsvit fun teg(2007) un farayorn a vinkl gantskeyt (2012).

Farmogndik etlekhe talantn un di feikeyt zikh oystsudrikn kinstlerish af kolerley oyfanim, hot zi oykh aroysgelozt tsvey kompaktlekh mit originele lider: zumerteg (notnbukh 1990, kompaktl 1991) un af di gasn fun der shtot (2003). Fun der mame Lifshe Schaechter-Widman hot zi gehert a shlal mit traditsyonele yidishe folkslider un aroysgeben dos kompaktl bay mayn mames shtibele (2004). Zi hot oykh gekent lider af rumenish, ukrainish un daytsh un gehat an oysterlishn zikorn fun lange balades bizn same sof; di yidishe lider, say traditsyonele say originele, hot zi gelernt af varshtatn af der gorer velt zint di 1990er, un haynt zenen ire shafungen teyl funem internatsyonaln repertuar yidishe zinglider.

Ir hoyz in Bronks iz ale mol geven an ofns, un an ort far ofte bazukhn fun zingers, klezmorim un yidish-libhobers. Zi hot ufgehaltn di traditsye fun zingen nit nor efntlekh in varshtatn, nor oykh af zingerayen in der heym fraytik-tsu nakhts un yontoyvim. Hobn zingers gekent zikh lernen ir oyfn fun zingen, di atmosfer und dem stil in a lebedikn kontekst.

Khuts andere premyes, hot Beyle Schaechter-Gottesman 2005 bakumen a NEA National Heritage Fellowship, vos dos iz di hekhste amerikaner premye far folk-shafungen un vos shtelt aroys, az Schaechter-Gottesmans shafungen zenen nit nor vikhtik in der yidisher svive, nor me shatst zey op in algemeyn.

A hartsikn yasher-koyekh ir zun Itzik Gottesmanen, a folklorist, zinger, kultur-tuer, profesor fun der yidisher shprakh, literatur un kultur, zhurnalist un nokh, vos hot di ale yorn geshtitst zayn mame, nit nor vi a zun, nor oykh profesyonel iz er geven ir rekhte hant baym aroysgebn dos rov fun ire bikher un kompaktlekh.

Zol ir verk vayter zayn an inspiratsye un dermutikung far doyres zinger un poetn nokh ir ---

זאָלן אַלע פֿײגעלעך
װאָס בײלע האָט זײ באַזונגען
זיך צונױפֿזאַמלען אין אַ כאָר
 
זאָלן אַלע בלימעלעך
װאָס בײלע האָט זײ געמאָלן
בײגן זײערע קעפּ
 
און זאָלן מיר אַלע מיט זײ
װאָס האָבן זיך געלערנט פֿון בײלען
איר אָפּגעבן כּבֿוד

כּבֿוד איר אָנדענק!

 

Janina Wurbs

1 (funem zinglid „Azoy lang“ fun Beyle Schaechter-Gottesman)